عصر ايران:تاريخ استفاده از ترياك، چه به صورت درماني و چه تخديري به طور دقيق روشن نيست اما مي‌توان گفت استفاده درماني از ترياك بر استفاده تخديري آن مقدم بوده است.
تاثير مصرف ترياك در بروز برخي سرطان‌ها در مقايسه با مصرف دخانيات از سيگار هم بيشتر است و حتي مصرف طولاني مدت آن با افزايش بيماري‌هاي قلبي- عروقي همراه بوده و حتي شانس بروز حملات قلبي و سكته‌هاي قلبي و مغزي با مصرف آن دو برابر افزايش مي‌يابد، اين درحاليست كه بر اساس آخرين شيوع‌شناسي در دسترس، ترياك بيش از ۵۰ درصد موادمخدر مصرفي كشور را شامل مي‌شود.
فرزانه سهرابي، معاون اجتماعي موسسه كادراس ضمن اشاره‌اي به تاريخچه مصرف ترياك در ايران، به ايسنا مي‌گويد: پس از بنگ و حشيش ماده مخدري كه به ايران راه يافت، ترياك بود. مصرف ترياك به منزله دارويي مسكن و اثربخش، نتيجه تحقيقات بوعلي‌سينا و محمد زكرياي رازي بوده است. آنها در شمار نخستين پزشكاني بودند كه در قرن ۱۰ ميلادي، خواص ترياك را شناخته و براي پيشبرد اهداف پزشكي از آن به عنوان پادزهر استفاده مي‌كردند.
وي ادامه مي‌دهد: تاريخ استفاده از ترياك، چه به صورت درماني و چه تخديري به طور دقيق روشن نيست اما مي‌توان گفت استفاده درماني از ترياك بر استفاده تخديري آن مقدم بوده است.
مقالات بيشتر:سالن عقد شيك غرب تهران
علت مصرف و رواج ترياك را در ايران برخي دستاورد حمله مغولان و برخي نتيجه لشكركشي نادرشاه به هندوستان مي‌دانند، اما مستند است كه در زمان صفويه مصرف اين ماده به خصوص در بين برزگان، درباريان و رجال عالي مقام متداول بوده است به گونه‌اي كه شاه طهماسب صفوي خطر مصرف مواد افيوني را جدي تلقي كرد و دستور داد تا ترياك موجود در دربار را معدوم كنند اما در دوره‌هاي بعد و حكمراني جانشينانش مانند شاه سليمان، مصرف ترياك دوباره متداول شد و مردم با اينكه مي‌دانستند ترياك مضر است اما به علت عادت كردن به آن، مصرف مي‌كردند.
اين پژوهشگر حوزه اعتياد با بيان اينكه مصرف ترياك به روش‌هاي شناخته شده از زمان قاجار در ايران شروع شد، مي‌افزايد: در اين دوره كشت و مصرف ترياك از سوي كارگران هندي در منطقه خراسان و كرمان رواج يافت؛ همچنين كشت آزمايشي خشخاش و شايعه خواص آن به وسيله مستشاران خارجي به سرعت موجب گسترش كشت و مصرف ترياك در نواحي مختلف كشور (به ويژه مناطقي كه بيشتر در دست نيروهاي استعماري بود) شد.
در دوره قاجار به دليل آنكه ترياك با قيمت بالا نسبت به گندم و ديگر محصولات از سوي انگليسي‌ها خريداري مي‌شد، كشاورزان روي به كاشت ترياك آوردند و حتي در بين سال‌هاي ۱۲۸۶-۱۲۸۸ موجب قحطي در كشور شد.
سهرابي خاطرنشان مي‌كند: مصرف ترياك به صورت جديد از زمان قاجاريه با فعاليت استعمارگران شكل گرفت و در واقع شكل سياسي مواد مخدر از اين زمان آغاز شد. انگليسي‌ها از يك سو، با ترويج كشت، توليد و فروش ترياك در ايران به درآمدهاي امپراطوري بريتانيا افزودند و از سوي ديگر، مصرف ترياك را در سطح وسيعي رواج دادند. از زمان اميركبير تا سال ۱۲۸۲ كشت خشخاش، فروش و مصرف ترياك در ايران آزاد بود و هيچ قانوني در اين زمينه وجود نداشت.
نخستين قانون در اين مورد به نام «قانون تحديد ترياك» در سال ۱۲۹۰ در ۶ ماده در مجلس تصويب شد و با هدف كاهش مصرف ترياك قانون‌ها و سياست‌هاي ديگري نيز در اين دوره وضع شد.
معاون اجتماعي موسسه كادراس با بيان اينكه اعتياد به ترياك و كشت و فروش آن تبعات منفي در عصر قاجار به همراه داشت، از مهم‌ترين آنها را كم‌كاري، سستي و تغيير الگوهاي كاشت و برداشت محصولات كشاورزي، از هم‌پاشيدگي خانواده، رواج برخي از محيط‌هاي نامتعارف و بسياري از مشكلات اجتماعي و اقتصادي ديگر عنوان مي‌كند.
وي با اشاره به اينكه ايران به دلايل تاريخي، فرهنگي و جغرافيايي و همسايگي با افغانستان (به عنوان بزرگترين توليدكننده ترياك جهان) داراي بيشترين مصرف‌كننده ترياك خام (۴۲ درصد ترياك خام مصرفي جهان) است و پس از ايران، كشورهاي افغانستان و پاكستان در رتبه‌هاي بعدي قرار دارند، تصريح مي‌كند: باورهاي نادرست درباره اثرات درماني ترياك موجب شده تا برخي بر اين باور باشند كه مصرف ترياك باعث اعتياد نمي‌شود، اوج اين باور نادرست در زمان شيوع كرونا بود كه با مصرف ترياك از ابتلاي به كرونا در امان مي‌شويم. در واقع دلايل اصلي مصرف بالاي ترياك در جهان و ايران همين باورهاي بي‌پايه و اساس است.
مصرف ترياك به هر شكل و به هر ميزان موجب اعتياد مي‌شود
سهرابي تاكيد مي‌كند كه مصرف ترياك به هر نوع (خام، شيره و سوخته)، به هر شكل (بلعيدن و دودي) و به هر ميزان (حتي نيم گرم در شبانه روز) علاوه بر معتاد شدن فرد، به بروز بيماري‌هاي قلبي عروقي، سكته‌هاي قلبي و مغزي و سرطان‌ها منجر مي‌شود.
از نحوه مصرف ترياك تا عوارض آن بر بدن
وي درخصوص نحوه مصرف اين مخدر، با بيان اينكه امروز در كشورهاي غربي، ترياك به شكل پودري يا كلوخي به رنگ قهوه‌اي سوخته در دسترس مصرف‌كنندگان قرار مي‌گيرد، يادآور مي‌شود: اين ماده يا تدخين شده يا به صورت خوراكي و تزريقي مورد استفاده قرار مي‌گيرد. اما از آن جايي كه ساختار ترياك بسيار شبيه به ساختار مواد مخدر طبيعي بدن است، در اثر استفاده،مولكول‌هاي مخدر موجود در ترياك گيرنده‌هاي اعصاب را تسخير كرده و همان حس آرامش فاقد درد را در بدن توليد مي‌كند. اين ماده مخدر ابتدا باعث حس شادماني و سرخوشي شده اما با استفاده مكرر، بدن براي دسترسي به اين حالت به ميزان هرچه بيشتر از اين مواد نياز پيدا مي‌كند.
به گفته اين پژوهشگر حوزه اعتياد، سوء تغذيه، مشكلات تنفسي و افت فشار خون از جمله بيماري‌هايي هستند كه با اعتياد به ترياك در رابطه‌اند.
چرا معتادان مشتاق مصرف دوباره موادمخدر مي‌شوند؟
سهرابي با تاكيد بر اعتيادآور بودن ماده ترياك، مي‌گويد: در اثر استفاده از اين ماده اشتياق به مصرف (چه جسماني و چه رواني) بسيار سريع پيشرفت مي‌كند به طوريكه خماري ناشي از آن باعث تهوع، آبريزش چشم، خميازه، سرمازدگي يا تعريق خواهد شد. در واقع معتادين بيشتر براي جلوگيري از درد ناشي از خماري به مصرف آن ادامه مي‌دهند تا به دست آوردن حس نخستين سرخوشي يا رسيدن به تعادل جسمي و رواني.
معاون اجتماعي موسسه كادراس يادآور مي‌شود: ترياك، در مقايسه با مصرف دخانيات، ماده بسيار قوي‌تر و موثرتري در بروز سرطان است و تاثير ترياك در بروز برخي سرطان‌ها، از سيگار هم بيشتر است. مصرف طولاني مدت ترياك با افزايش بيماري‌هاي قلبي – عروقي همراه است. شانس بروز حملات قلبي و سكته‌هاي قلبي و مغزي با مصرف ترياك، دو برابر افزايش مي‌يابد.
افزايش ۸۶ درصدي خطر مرگ ناشي از بيماري‌هاي قلبي عروقي، سرطان‌ها و بيماري‌هاي تنفسي با مصرف منظم ترياك
بنابر اظهارات وي، مصرف منظم ترياك، خطر مرگ ناشي از بيماري‌هاي قلبي عروقي، سرطان‌ها و بيماري‌هاي تنفسي را مجموعاً تا ۸۶ درصد افزايش مي‌دهد. به عنوان مثال، در حالي كه وجود بيماري ديابت، به تنهايي، خطر مرگ را نسبت به غيرديابتي‌ها، حدود دو برابر مي‌كند، همزماني مصرف ترياك و ديابت، اين خطر را به ۲.۷۶ برابر افراد غيرديابتي بدون سابقه مصرف ترياك افزايش مي‌دهد. همچنين مصرف ترياك، خطر مرگ زودرس در بيماران ديابتي را به طور كلي حدود ۳۰ درصد افزايش مي‌دهد. مصرف طولاني مدت ترياك خطر مرگ زودرس در بيماران مبتلا به سيروز كبدي را ۲.۷۴ برابر افزايش مي‌دهد.
لزوم بازنگري در سياست هاي كاهش آسيب
سهرابي ضمن ارائه ترسيمي از وضعيت موجود اعتياد در كشور، اظهار مي‌كند: افزايش شيوع اعتياد سالانه و به دنبال آن كاهش سن شروع اعتياد در كشور، تغييرات الگوي مصرف مواد از مواد مخدر سنتي به سوي مواد روان‌گردان و محرك، افزايش توليد ترياك در كشورهاي همسايه و گسترش قاچاق مواد از مسير ترانزيتي ايران و همچنين توليد بي‌سابقه مواد صنعتي مانند شيشه كه ذائقه مصرف بسياري از مصرف‌كنندگان است و گسترش طرح‌هاي حوزه درمان و كاهش آسيب در مقابل طرح‌هاي حوزه پيشگيري نشان مي‌دهد كه وضعيت موجود نياز به بازنگري در سياست‌ها و برنامه‌ها دارد.
اين پژوهشگر حوزه اعتياد ادامه مي‌دهد: هرچند برنامه‌هاي حوزه درمان و به‌ويژه مبارزه با عرضه بايد ادامه يابد، اما آسيب‌شناسي اين برنامه‌ها نشان داد كه اگر در حوزه پيشگيري طرح‌ها و برنامه‌هاي جدي انجام مي‌شد، وضعيت موجود بسيار بهتر بود. به ويژه پيشبرد برنامه‌هاي پيشگيرانه در خانواده‌ها و مدارس مي‌تواند براي افراد در معرض اعتياد بسيار كارساز باشد.
تجربه ثابت كرده بسياري از افرادي كه در نوجواني روي به مصرف تفنني مواد و سيگار مي‌آورند، داراي خانواده‌هاي ناكارآمد يا والد معتاد بوده‌اند، انجام برنامه‌هاي پيشگيرانه براي اين دسته مي‌تواند در پيشگيري از اعتياد در آينده بسيار مفيد باشد. از اين رو پيشنهاد مي‌شود، متوليان، سياستگذاران و برنامه‌ريزان اولويت را در تدوين و اجراي برنامه‌هاي پيشگيرانه قرار دهند.
شيوع مصرف آمفتامين‌ها در قاره آسيا و تغيير روند مصرف موادمخدر و محرك
معاون اجتماعي موسسه كادراس به ارائه آمارهايي از ميزان مصرف ترياك در جهان مي‌پردازد و مي‌گويد: در قاره آسيا نيز، بر اساس آمار موجود، حشيش بيشترين ميزان شيوع مصرف را به خود اختصاص داده است اما از سوي ديگر بايد توجه داشت كه منطقه مثلث طلايي، با محوريت كشور افغانستان در آسيا، بيشترين توليد ترياك را برعهده دارد و اين امر سبب شده است تا ميزان مصرف ترياك و مشتقات آن در آسياي جنوب شرقي و آسياي جنوب غربي (خصوصا ايران، پاكستان و افغانستان) بالاتر از متوسط ميزان مصرف جهاني باشد. با اين حال شيوع آمفتامين‌ها در اين قاره روند مصرف مواد مخدر و محرك را تغيير داده و پس از حشيش، در جايگاه دوم بيشترين مصرف را به خود اختصاص داده است.
۶۶ درصد از ۱۶۷ هزار مرگ نسبت داده شده به اختلالات مصرف مواد مخدر ناشي از مصرف اوپيوئيدها
به گفته سهرابي، اوپيوئيدها كه شامل اوپي‌يت‌ها (هروئين و ترياك) و اوپيوئيدهاي دارويي و ساير اوپيوئيدهاي مصنوعي هستند، به دليل پيامدهاي شديد مصرف‌شان براي سلامت افراد در بسياري از كشورها يك نگراني عمده به حساب مي‌آيند؛ به طوريكه در سال ۲۰۱۷ مصرف اوپيوئيدها تقريباً عامل ۸۰ درصد از ۴۲ ميليون سال زندگي «سالم» از دست رفته در نتيجه ناتواني و مرگ زودرس (سال‌هاي از دست رفته زندگي با ناتواني) بود و ۶۶ درصد از حدود ۱۶۷ هزار مرگ نسبت داده شده به اختلالات مصرف مواد مخدر را به خود اختصاص مي‌داد.
وي يادآور مي‌شود: در سال ۲۰۱۹ كشت ترياك براي توليد اوپيوئيدها (افيون‌ها) و اوپي يت‌ها (شبه افيون‌ها) با كاهشي ۳۰ درصدي مواجه شده كه به‌طور عمده در نتيجه خشكسالي در افغانستان به‌وقوع پيوسته است. در اين سال مجموعاً در جهان ۲۴۰ هزار و ۸۰۰ هكتار از سطح جهان به زير كشت ترياك رفته كه برابر با ۳۳۷ هزار و ۳۲۵ زمين فوتبال ۱۰۰ متري است.
معاون اجتماعي موسسه كادراس ادامه مي‌دهد: در سال ۲۰۱۹ به ترتيب ۵۸ ميليون تن انواع افيون‌ها و ۳۰ ميليون نفر نيز شبه افيون‌ها را مصرف مي‌كردند كه مجموع اين رقم‌ها نسبت به سال ۲۰۱۸ نزديك به ۵ ميليون نفر افزايش پيدا كرده است.
به گفته اين پژوهشگر حوزه اعتياد، در سال ۲۰۱۹ به طور كلي ۷،۶۱۰ تن ترياك خام توليد شده كه از اين ميزان تقريباً ۱٫۱۸۰ تن ترياك قابل مصرف و نزديك به ۷۰۰ تن هروئين توليد شده است. در مجموع توليدات افيوني در سال مذكور ۰٫۱ درصد كاهش را نشان مي‌دهد.
ترجيح جوانان براي استفاده از "گل" به دليل مصرف راحت‌تر
وي با بيان اينكه در ايران نيز بر اساس آخرين شيوع‌شناسي در دسترس، ترياك رايج‌ترين ماده مصرفي است و بيش از ۵۰ درصد مصرف مواد در كشور را شامل مي‌شود، مي‌افزايد: همچنين دومين ماده پرمصرف به ويژه ميان نسل جوان در حال حاضر گل است و سپس مصرف شيشه سومين ماده مصرفي در كشور است، اما در مورد مصرف ترياك بايد به اين نكته مهم نيز اشاره كرد كه اين ماده چون به صورت سنتي و از زمان‌هاي دور مصرف آن رايج بوده است، مي‌توان گفت بيشتر افرادي كه در رنج سني ۴۰ تا ۶۰ سال هستند، ترياك مصرف مي‌كنند.
سهرابي خاطرنشان مي‌كند: در اين ميان مقبوليت ماده‌اي در جامعه به نحوه مصرف آن نيز باز مي‌گردد، چون شيوه مصرف ترياك سخت است، يعني نياز به اين است كه فرد در مكاني مشخص و با ابزاري ويژه مصرف كند، گرايش جوانان به آن را كمتر كرده است، در مقابل از آنجا كه مصرف موادي مانند گل و شيشه راحت‌تر بوده در عين حال ميان جوانان رايج‌تر است و گروه‌هاي سني جوان را بيشتر در معرض تهديد قرار داده است.
مقالات ديگر:وكيل كيفري اروميه